Averroes
Averroes is afkomstig uit Andalusië en leefde in de twaalfde eeuw. Hij schreef commentaren op-, en vertalingen van Plato, Aristoteles en anderen. Zijn werk is veel vertaald in het Hebreeuws en in het Arabisch, waardoor hij een duurzame invloed op het Joodse en Islamitische denken heeft gehad. Dankzij de vertalingen van Averroes kon de Joodse gemeenschap, maar ook de Islamitische wereld, kennis nemen van het denken van Plato en Aristoteles. Maar ook de westerse wereld is Averroes dank verschuldigd: In de twaalfde eeuw waren er in Europa nauwelijks nog werken van de oude Griekse denkers voorhanden. Dankzij de vertalingen en commentaren van Averroes kon de belangstelling voor Socrates, Plato en Aristoteles weer toenemen. Hiermee was Averroes in feite een wegbereider voor de Renaissance en de Reformatie.
Zijn belangrijkste werk heet: “Verwarring van de Verwarring”. Ook heeft Averroes veel gepubliceerd op het gebied van logica en metafysica; vandaar zijn grote voorliefde voor Aristoteles.
Averroes probeerde het logische systeem van Aristoteles, met onder meer de hiervoor beschreven syllogismen, in overeenstemming te brengen met de islam. Hij stelde, dat er eigenlijk geen conflict was tussen godsdienst en filosofie: Je kon de waarheid op twee manieren bereiken: Door middel van het geloof, maar ook door middel van filosofie. De een sloot de ander helemaal niet uit. Een mens kon prima gebruik maken van beide denkstelsels. Theologie en filosofie sloten elkaar niet uit, maar maakten elkaar juist compleet ! Hij wilde eigenlijk een brug slaan tussen geloof en wetenschap (“Averroisme”) en hij geloofde niet in een leven na de dood.
De islam was in het twaalfde-eeuwse Spanje de officiële staatsgodsdienst. In noord-west Afrika en Spanje heersten de zogenaamde Almohaden, die streng monotheïstisch waren. Monotheïsten zijn religianten, die een principekwestie maken van het aantal goden dat zou bestaan en aanbeden zou moeten worden. Iets wat we veel zien bij Islam en Christendom, hoewel het de katholieke kerk nooit helemaal is gelukt om het polytheïsme van zich af te schudden. Het katholicisme kent naast god, sinten, heiligen en zaligen ook nog een hele serie heilige vloeistoffen en voorwerpen.
Het werk van Averroes kon in de ogen van de orthodoxe moslims geen genade vinden: Zijn boeken werden verbrand en hijzelf werd verbannen. Zo werd hij er onder meer van beschuldigd de antieke filosofie meer aan te hangen dan het officiële geloof. Ook zijn volgende stelling bezorgde hem problemen met, deze keer, de christelijke kerk:
“….Er bestaat geen persoonlijke onsterfelijkheid. Het intellect overleeft wel, maar het intellect is niet iets persoonlijks, maar iets collectiefs….”
Het meeste van wat hij geschreven heeft is verloren gegaan, zoals er zoveel verloren is gegaan door toedoen van fanatici, die het respect voor hun god serieuzer namen dan het respect voor hun medemens. Als je je realiseert hoeveel er op het gebied van wetenschap, kunst, literatuur en filosofie eenvoudigweg vernietigd is, dan moet je helaas concluderen dat godsdienst in het algemeen meer van de cultuur heeft afgehaald, dan dat ze er aan heeft toegevoegd.