Occam
Occam leefde eind dertiende, begin veertiende eeuw en was zijn tijd dermate vooruit, dat hij een voorloper van de moderne filosofie genoemd kan worden. Hij was een scholasticus, maar zijn denken en schrijven vertonen een uitgesproken seculier karakter. De scholastiek was de officiële leer van de katholieke kerk en nam in die dagen min of meer de plaats in van de filosofie. Occam echter zou met recht een relatieve atheïst genoemd kunnen worden:
Een in politiek opzicht niet onbelangrijke kwestie in die dagen was, wie nu de meeste macht moest bezitten: De wereldlijke leider of de paus? De koning of de kerk? Er waren over deze kwestie in de voorafgaande eeuwen al een aantal oorlogen gevoerd (Investituurstrijd!) en ook in de tijd van Occam speelde dit probleem weer op. Hij nam in deze discussie de volgende opmerkelijk seculiere en zelfs anti-kerkelijke standpunten in:
De wetgevende macht moest noch bij de koning, noch bij de kerk berusten, maar bij de meerderheid van het volk!
Deze meerderheid behoorde ook het recht te hebben, vorsten ter verantwoording te roepen!
Ook moest de soevereiniteit van het volk gelden voor kerkelijke gezagsdragers: De kerk moest bestuurd worden door het volk!
En leken moesten iedere priesterfunctie kunnen uitoefenen! Eigenlijk wou Occam af van het verschil tussen priesters en leken.
De kerk behoorde geen enkel gezag te hebben en de geloofsleer moest tot stand komen door een discussie, waar iedereen aan mee mocht doen. Een polderaar in de middeleeuwen !
Occam wou niet alleen de maatschappij, maar ook de kerk en zelfs de geloofsleer democratiseren. En hij was tot deze conclusies gekomen al in veertiende eeuw!
Hij moest zich uiteraard verantwoorden bij één van de twee pausen in Avignon. In Rome zat toen vanwege het “schisma” een andere paus.
Occam was officieel scholasticus, maar door veel schrijvers wordt hij juist als de veroorzaker van de ondergang van de scholastiek beschouwd en als voorloper van onder meer Descartes. (Moody). (Zie: Descartes)
Om één of andere reden is Occam echter het bekendst van “Occam’s scheermes”, wat ongeveer wil zeggen dat je alles, wat je kùnt afschaffen, ook móet afschaffen. Als je naar de omvang van onze huidige bureaucratie kijkt, realiseer je je, hoe actueel de man nog steeds is !