Anaxagoras
Hij werd geboren in zuid Italië ongeveer 500 jaar voor christus, maar bracht een groot deel van zijn leven door in Athene. In de periode van Perikles; Athene’s gouden eeuw. Hij schijnt
Perikles zelfs zeer goed gekend te hebben: Socrates roddelt over Perikles en Anaxagoras in Plato’s Phaedrus:
“….Perikles is gevallen op Anaxagoras, want die is precies iemand voor het soort hogere dingen, waar Perikles zijn geest mee wil verrijken; hij is er nu toe gekomen om zich af te vragen, wat het verschil is tussen verstand en onverstand en dat soort vergezochte waanideëen; juist de dingen waar Anaxagoras zo goed in is….”
Niet zeker is, of hij uit zichzelf naar Athene kwam, omdat het “daar gebeurde”, of dat hij op uitnodiging van Perikles naar Athene is gekomen. Perikles haalde nogal eens geleerden naar Athene, om de cultuur van de stad op te poetsen. Wij weten, hoeveel succes hij daarmee heeft gehad. Anaxagoras’ lot is nogal verbonden met dat van Perikles: Toen Perikles op leeftijd kwam en anderen in Athene de macht over wilden nemen, werd er een haat-campagne tegen de vrienden van Perikles gestart: De een zou goud hebben gestolen, de ander zou pro-Perzische symphatieën hebben en Anaxagoras zou z’n godsdienstige plichten niet vervullen. Evenals Socrates.
De laatste werd hierom zelfs ter dood veroordeeld: Hij moest de gifbeker ledigen, want de Grieken waren te beschaafd om een ter dood veroordeelde om te brengen. Dat moest hij zelf doen.
Anaxagoras werd ook gearresteerd. Wat de beschuldiging tegen hem betreft: Er is bekend, dat hij zich nooit met godsdienst bezig hield. Hij beschouwde zichzelf als wetenschapper. Hij zou beweerd hebben, dat de zon een gloeiende steen was en de maan een soort aarde. Daarmee betoonde hij te weinig eerbied aan de heersende religieuze opvattingen en werd officieel in staat van beschuldiging gesteld en vastgezet. Wat er toen precies is gebeurd, is onzeker: Misschien, dat Perikles z’n invloed heeft aangewend om hem los te krijgen: Feit is in ieder geval, dat Anaxagoras wist te ontkomen en terugkeerde naar zuid Italië.
Ook Anaxagoras bouwde verder aan de natuurfilosofie als alternatief voor de theologie; geheel en al in de traditie van de milesische school. Hij wees erop, dat er gassen, bijvoorbeeld lucht, moesten bestaan, door een opgeblazen huid leeg en weer vol te laten lopen.
Hij was de eerste, die veronderstelde, dat de maan het licht van de zon weerkaatste. En dat bracht hem ook nog in politieke problemen. De sterren, beweerde hij, waren net als onze zon, maar stonden immens ver weg, zodat wij ze alleen maar als puntjes zagen en niet hun warmte konden voelen. En de maan had bergen.
Goden verklaarden niets; er waren maar twee dingen, die alle andere dingen veroorzaakte: Noodzaak en Toeval. Nergens uit wat we weten van Anaxagoras blijkt, dat hij zich met religie bezig hield. Waarschijnlijk hadden z’n aanklagers gelijk; waarschijnlijk was hij atheïst. Moeilijker is in te schatten, of hij een absolute- of en relatieve atheïst was.